Organska proizvodnja se zasniva na veoma finim, i za prirodnu sredinu i čovekovo zdravlje veoma korisnim principima. Međutim, još uvek u organskoj proizvodnji voća, a naročito jabuke, nije moguće ispuniti neke osnovne principe organske proizvodnje. I pored toga ovakav sistem proizvodnje pruža niz prednosti u odnosu na konvencionalnu proizvodnju a to je dobijanje plodova bez primene sintetičkih hemijskih preparata, odnosno ostatka pesticida. Prilikom proizvodnje nema mogućnosti da dođe do zagađenja životne sredine usled primene fungicida ili insekticida, kao i trovanja radnika i uopšte ljudi tokom procesa proizvodnje.


Organska i integralna proizvodnja su zakonom i pravilnicima i posebnim vodičima veoma precizno uređeni i ne dopuštaju da proizvođači prave greške prilikom proizvodnje voća. Organska i integralna proizvodnja podrazumevaju dodatne kontrole tokom procesa proizvodnje. Sve zajedno predstavlja veliku zaštitu za potrošače jer je krajnji proizvod izložen boljem sistemu kontrole kvaliteta. Na taj način se stiče mogućnost da proizvod dobije posebnu oznaku a time i veću vrednost na tržištu što predstavlja prednost za sve proizvođače koji su uveli sistem organske ili integralne proizvodnje.


Prema principima organske proizvodnje, poljoprivredna proizvodnja treba da je u skladu sa zakonima prirode i da teži ka što manjem narušavanju prirodne ravnoteže. U praktičnom smislu to znači:

- Ne upotrebljavati veštačka lakorastvorljiva mineralna đubriva.

- Treba koristiti prirodna đubriva proizvedena na farmi (stajnjak, kompost), zelenišno đubrivo, mulčiranje, obrada zemljišta;

- Ne koristiti sintetičke hemijske herbicide.

- Kombinovati mehaničku i termičku kontrolu korova i travne pokrivače;

- Ne koristiti sintetičke hemijske pesticide.

- Kombinovati sve dostupne metode u proizvodnji i zaštiti voćaka (tabela 1)




ORGANSKA PROIZVODNjA


Destupne metode: agrotehničke, biološke, biotehnološke, fizičke i hemijske. U cilju dobijanja kvalitetnih plodova, očuvanja životne sredine i zdravlja ljudi

kombinuje dostupne metode

Tabela 1.



* Razlika između integralne i organske proizvodnje je ta što u sistemu organske proizvodnje nije dozvoljena upotreba sintetičkih hemijskih sredstava.



U tabeli 1 je prikazana suština organske, ali i integralne proizvodnje. Iz prikazanog može se izvesti definicija ovog koncepta proizvodnje: Organska proizvodnja voća je sistem proizvodnje koji u cilju dobijanja kvalitetnih plodova, očuvanja životne sredine i zdravlja ljudi kombinuje sve dostupne metode u proizvodnji.


Iste principe zastupa i integralna proizvodnja, ali je velika razlika imeđu organske i integralne proizvodnje to što u organskoj proizvodnji u okviru hemijskih metoda nije dozvoljena upotreba sintetičkih hemijskih sredstava nego samo hemijskih sredstva kao što su bakar, sumpor, kalicijum polisulfid i dr.




AGROTEHNIČKE METODE


Zbog posebnosti organske proizvodnje i principa na kojima se ona zasniva, izbor sorte za organsku proizvodnju jabuke ima svoje specifičnosti u odnosu na konvencionalnu proizvodnju. U organskoj proizvodnji nastoji se da se smanji broj tretmana protiv bolesti i štetočina, a pored toga nije dozvoljena upotreba sitetička hemijska sredstva u zaštiti. Zato u organskoj proizvodnji jabuke se preporučuje sadnja tolerantnih ili manje osetljivih sorti na ekonomski najznačajnije bolesti i štetočine. Iako principi organske poljoprivrede nalažu izbor tolerantnih i manje osetljivih sorti, vodeće sorte u Evropskoj Uniji u zasadima jabuke, koji su u sistemu organske proizvodnje ne pripadaju grupi otpornih sorti (izuzetak je sorta Topaz). Razlog je taj što tolerantne sorte imaju slabiji kvalitet plodova, lošiju sposobnost čuvanja, manji prinos i slabiju potražnju na tržištu.



Tabela 2 . Najzastupljenije sorte jabuke u organskoj proizvodnji u Evropi (tona)


Ishrana, rezidba, navodnjavanje i uopšte sve agrotehničke mere moraju biti usmerene na uspostavljanje odgovarajuće bujnosti voćaka. Voćke neodgovarajuće bujnosti su osetljivije na bolesti i štetočine.



BIOLOŠKE METODE


Principi organske proizvodnje nalažu uspostavljanje posebnog agroekosistema, tj. odgovarajućeg odnosa između korisnih i štetnih organizam. Pravljenjem posebnog okruženja u voćnjaku ostvaruju se uslovi za naseljavanje korisnih organizama i pogodni uslovi za biološku kontrolu štetočina. Cilj uspostavljanja odgovarajuće ravnoteže između ovih organizama jeste smanjenje upotrebe pesticida u zaštiti bilja. Zbog toga, neophodno je unaprediti biodiverzitet u voćanjku i stvoriti takve ekološke uslove koji će pogodovati naseljavanju korisnih organizama. U organskoj proizvodnji voća preporučuju se sledeće mere unapređenja biodiverziteta:

- na ivicama voćnjaka se ostavljaju živice i žbunje kao sklonište i mesto za razmnožavanje za mnoge vrste,

- međuredni prostori u voćnjaku prekriveni su samoniklim ili gajenim travnim prekrivačem i kose se po potrebi;

- redovi se ne održavaju u čistom stanju u toku čitave godine;

- trake samoniklog bilja ili ekoivičnjaci nalaze se svuda na ivicama parcela;

- neproizvodne parcele se ne mulčiraju, nego se kose kao kultivisane ili ekstenzivne livade;

- samoniklo rastinje raste na delovima koji se ne koriste za proizvodnju voća;

- žive ograde od različitih biljnih vrsta hrana su i slonište životinjama;

- podstiče se naseljavanje pojedinih predatorskih životinjskih vrsta;

- staze od samoniklog i gajenog bilja formiraju se na parceli na kojoj se planira sadnja;

- pravljenje skloništa za lasice, ježeve, rovčice, razne zmije i druge korisne životinje, isto tako i gomile kamenja i slična mesta za njihovo skrivanje;

- postavljanje sedalice za ptice grabljivice (mišar, soko, sova i dr.) iznad krune voćaka;

- postavljanje kućica za ptice senice u kruni voćaka;

- posude sa slamom treba vešati u kruni voćaka kao sklonište za uholažu.


Iako principi organske proizvodnje nalažu održavanju prirodne ravnoteže u voćnjaku, to je, bar za sada, nemoguće u potpunosti ostvariti. U cilju zaštite jabuke od ekonomski najznačajnijih bolesti i štetočina, i u sistemu organske proizvodnje, neophodna je delimična upotreba hemijskih metoda.



BIOTEHNOLOŠKE METODE


Primer upotrebe biotehnoloških metoda je korišćenje feromona u kontroli jabučnog smotavca. U prirodi ženka jabučnog smotavca oslobađa specifičan feromon u spoljšnju sredinu. Kada ovaj signal dođe do mužijaka leptir počinje da ga prati krećući se cik cak ka izvoru, tj. do ženke. Nakon toga dolazi do kopulacije, a posle određenog perioda ženka polaže jaja na plod i potom se larva ubušuje u plod i pravi značajne štete. Suština seksualnog zbunjivanja je da oslobađajući sintetički feromon u prirodu, poremeti ponašanje mužjaka, tj. da ga zbuni i spreči da dođe do ženke i da ne dođe do kopulacije. Ukoliko nema kopulacije, nema ni poleganja jaja, ni piljenja larvi, a time ni štete na plodovima.



FIZIČKE METODE


U Francuskoj je razvijena poseban način zaštite od jabučnog smotavcakoji predstavlja pravi primer upotrebe fizičkih metoda u zaštiti jabuke. Sistem „AltCarpo“ predstavlja posebnu vrstu plastične mreže koja se postavlja preko krošnji voćaka i tako sprečava napad jabučnog smotavca.




HEMIJSKE METODE


Kao i u integralnoj proizvodnji, cilj organske proizvodnje je da se iskoriste sve moguće metode u zaštiti jabuke, a na poslednjem mestu, ukoliko je to neophodno, se primenjuju hemijske metode. U konvencionalnoj proizvodnji, u najvećem broju slučajeva, prilikom zaštite voćaka polazi se od hemijskih metoda.

Unapred određena šema za zaštitu jabuke, kakva se veoma često sprovodi u konvencionalnoj proizvodnji, nije prihvatljiva u organskoj proizvodnji. Svaka godina ima svoje specifičnosti i razlike u pogledu ekoloških uslova u odnosu na prethodne godine. Pored toga, iz godine u godinu u voćnjaku se dešavaju promene koje utiču na brojnost korisnih i štetnih organizama. Zato je neophodne raditi pregled voćnjaka i ustanoviti brojnost štetočina u zasadu.Tek ukoliko se ustanovi prisustvo štetnih organizama mogu se koristiti hemijske mere suzbijanja.

Za određivanje praga štetnosti koriste se sledeće metode: Vizuelni pregled grana tokom zimskog perioda; Otresanje štetočina sa grana u posebno napravljene sakupljače; Vizualni pregled organa voćaka tokom vegetacije; Lepljive klopke i Feromonske klopke

U borbi protiv ekonomski najzančajnijih bolesti u organskoj proizvodnji upotrebljavaju se preparati na bazi bakra, sumpora, kalcijum polisulfida, kalijum bikarbonat i na bazi gljiveAureobasidium pullulans. Ove aktivne materije, izuzev kalijum bikarbonata, deluju preventivno i nemaju kurativni efekat. Zato je veoma značajno u organskoj proizvodnji postojanje dobrog sistema za prognozu bolesti. Za borbu protiv najvažnijih štetočine koriste se preparati na bazi virusa granuloze (CpGV), bakterija Bacillus thuringiensis, na bazi ekstrakata iz biljaka hrizantema, uljana repica, Qvassia amara i parafinsko ulje.

Organska proizvodnja voća ima i niz nedostataka, a to su veliki rizici zbog malog izbora preparata za zaštitu, i njihova slabija snaga u odnosu na sitetičke hemijske preparate. U Evropi postoje kompanije koje se bave proizvodnjom i distribucijom preparata koji se mogu koristiti u organskoj proizvodnji. U Srbiji još uvek nisu registrovana većina ovih preparata. Zatim treba imati u vidu da organska proizvodnja voća još uvek nije dovoljno proverena u agroekološkim uslovima Srbije što predstavlja dodatni rizik za proizvođače koji tek preleze na ovakav način proizvodnje. Posebna oblast na kojoj još dosta treba raditi je tržište za ovakav proizvod.




Marko Dorić, dipl. inž. - master,
Prof. dr Zoran Keserović,
Doc. dr Nenad Magazin
Biserka Milić, dipl. inž. – master