Ekološka proizvodnja višegodišnjeg zasada počinje podizanjem novog voćnjaka ili prelazom sa konvencionalne na ekološku proizvodnju kod već podignutih zasada. Tokom tog perioda mora se proći prelazni period, koje traje 3 godine, a računa se od podizanja zasada, za nove voćnjake, odnosno, od cvetanja do cvetanja, za postojeće zasade. Za postojeće voćnjake neophodna je izrada plana prelaza sa konvencionalne na ekološku proizvodnju.


Podizanje novog zasada

Pri podizanju novog voćnjaka potrebno je voditi računa o:
- izboru voćne vrste i sorte (treba dati prednost zavičajnim i sortama otpornim ili tolerantnim na bolesti i štetočine),
- izboru položaja (nadmorska visina, osunčanost, mikroklima, vrsta, struktura i pH vrednost zemljišta, sadržaj humusa, biološka aktivnost i sadržaj hraniva u zemljištu).

Izbor položaja direktno je povezan sa izborom voćne vrste, gustina sadnje mora da bude takva da obezbeđuje dobru provetrenost voćnjaka. Međurednu površinu u voćnjacima potrebno je zaštititi biljnim pokrivačima. Treba težiti sadnji drveća i grmlja na slobodnim površinama. Oni povoljno utiču na korisne organizme i stabilnost agroekološkog sistema. Smese za zatravnjivanje treba da budu što bogatije vrstama tipičnim za određeno područje, kao i leguminozama.


Suzbijanje štetočina

Za suzbijanje štetočina, u ekološkom uzgoju voća, dopuštene su agrotehničke, biološke i biotehničke mere. Pri izboru mera suzbijanja prednost treba dati: gajenju otpornih ili tolerantnih sorti na štetočine, sadnji zdravog i deklarisanog, ekološki proizvedenog, sadnog materijala; primeni agrotehničkih mera koje ne odgovaraju razvoju štetočina (podsticanje biološke raznovrsnosti unutar voćnjaka, ujednačeno đubrenje, navodnjavanje sistmom kap po kap...); upotrebi fizičkih i mehaničkih mera; korišćenju bioloških mera (korisni insekti i grinje, antagonistički mikroorganizmi); upotrebi sredstava za zaštitu bilja prirodnog porekla (sumpor, bakar...).

Sredstva za ekološku zaštitu bilja se upotrebljavaju preventivno jer kad populacija štetočina pređe ekonomski prag štetnosti ili kada su povoljni klimatski uslovi za razvoj biljnih bolesti tada može biti prekasno za tretiranje voćaka.

Minimalni broj stabala/biljaka po hektaru za orah je 100. Orah je svoje latinsko ime Juglans regia dobio po najmoćnijem rimskom bogu Jupiteru, a Grci su ga smatrali kraljevskim drvetom. Rimljani su orahom lečili trovanja gljivama i otrovnim biljem, pa su ga zato svuda gajali, te doneli i nama.


Uređenje i priprema zemljišta

pojedinčna stabla oraha se sade tako, da svojom senkom ne štete drugim biljkama, naročito zbog toga što kalemljeni orah ne raste toliko u visinu kao nekalemljeni. Isto tako orah se sadi na manje plodnim terenima - kamenitom zemljištu, severnijoj strani sa slabijom osunčanošću. Orah se može saditi i u drvoredu - uz puteve, ograde ili kao zaštita za vrt;
mogu se formirati i čisti orahovi zasadi - po sistemu jednakostraničnog trougla zbog boljeg osvetljenja. Razmak između sadnica zavisi od položaja, nagiba terena, bujnosti sorti i kvaliteta zemljišta. Orah se sadi zajedno sa zasadima drugih voćnih vrsta.

Kalemljeni orasi punu rodnost dostižu nakon 15 godina, kada krošnje popune ceo prostor. Do tada se redni i mogući međuredni prostor može popuniti nekom drugom voćnom vrstom koja će roditi u najkraćem vremenskom periodu. Posle petnaestak godina, te voćke se mogu postepeno iskrčiti iz zasada oraha. Između mladog zasada oraha sade se breskve, kajsije, višnje i lešnici. U prvim godinama mogu da se gaje jagode, maline, ribizle i slično voće.



Sadnja oraha

U većini naših agroklimatskih područja bolja je jesenja sadnja. Pre same sadnje, kao i kod svih voćnih vrsta, vrhove korena treba skratiti a koren potopiti 15-ak minuta u žitku smesu sveže kravlje balege, zemlje i vode. Voćka se mora posaditi na onu dubinu na kojoj je rasla u rasadniku. Uz nju treba postaviti i privezati kolac (2-3 m) koji će pomoći u formiranju ravnog i uspravnog stabla i njegovog letorasta.

Uzgojni oblik je piramida ili pravilna palmeta koje odgovaraju većim razmacima sadnje, odnosno bujnim podlogama. Za ovaj uzgojni oblik sadnicu, u proleće, treba skratiti na buduću visinu stabla 1,5-2 m. U prvoj godini nakon skraćivanja sadnice izrašće vršni pupovi iz kojih će se razviti letorast i izdanci sa listovima. Oni će postati primarne grane u budućoj krošnji. Kod nižih sadnica, u prvim godinama gajenja, treba formirati stablo tako da se podstakne razvoj vršnog pupa. Ako na korenovom vratu ili na stablu poteraju nepoželjni pupovi, takvi listovi se moraju ostaviti zbog skupljanja hraniva ili se poviju na suprotnu stranu tj. prema zemlji da bi se smanjila bujnost, a hranljivi sokovi usmerili u vršne pupove ili se ti listovi mogu pincirati na 2-3 lista. Njih ćete odstraniti u jesen iste ili proleće sledeće godine.

U drugoj i trećoj godini rezidba će biti usmerena na formiranje stabla i krošnje pri čemu treba znati da će, u prvoj i drugoj godini gajenja, rast nadzemnog dela voćke biti mali zbog prilagođavanja i početnog rasta korenovog sistema. Tek kad se voćka dobro ukoreni, počeće intenzivniji rast nadzemnog dela biljke. Stoga je vrlo važno u tom periodu voćnjak držati čist od korova, štititi ga od napada divljači, bolesti i štetočina.

Naredih godina nastavlja se izbor primarnih grana povijanjem ili otklanjanjem od provodnice na 60-80 cm. Na primarnim granama sledećih godina je potrebno ostaviti sekundarne grane o kojima kod oraha ne treba posebno brinuti. Nepoželjne grane i suvišne mladice koje će se razviti na stablu (konkurencije), treba odmah u vegetaciji odrezati dok su zelene, ali najkasnije do kraja juna.

Prilikom sadnje pojedinih orahovih stabala ili zasada važan je pravilan izbor sorti, kako glavnih, tako i oprašujućiih, što zavisi od vremena vegetacije. Kod oraha, koji se oprašuje pomoću vetra, visoka rodnost postiže se odgovarajućim sortama koje su usklađene po vremenu cvetanja. Prilikom sadnje ništa se ne radi napamet, već se u obzir uzimaju svi uslovi, pa se na osnovu njih pravi nacrt sadnje.

Izrigolovan, duboko prekopan ili uzoran i dobro pođubren teren, najpre se očisti od svih starih panjeva i korenja, pa u njega pozabijamo kočeve. Ukoliko teren nije izrigolovan, tada se iskopaju veće sadne rupe i one se dobro nađubre. Prvih nekoliko godina sadnica zahteva jaku zaštitu (oslonac) izdržljiv kolac, tako da je vetar i drugi vremenski uslovi ne oštete.

U prvim godinama nakon sadnje oblikujemo krošnju, poštujući visinu stabla, prvih rodnih grana i njihov pravilan raspored. Uzgojni oblik krošnje je okrugao ili piramidalan. Delimičnim skraćivanjem letorasta na vrhu stabla i rodnih grana podstiče se rast bočnih izdanaka, čime doprinosimo visokom rodnom potencijalu lepo formiranim granama krune stabla u kasnijim godinama razvoja. Ono što je potrebno seče se u proleće, a ostalo u letnjoj rezidbi, u avgustu. Sve novonastale rane treba zaštititi pastom za kalemljenje.

Zemljište pod stablima, prvih godina, ostavlja se neobraslo. To postižemo čestim obrađivanjem, košenjem, malčirenjem ili prskanjem, a oko stabla možemo da nabacamo i pokošenu travu. Po potrebi, od proleća do leta, sadnica se prihranjuje, prska i đubri (folijarno) putem listova.

Treba znati da će u prvoj i drugoj godini gajenja, po pravilu, nadzemni deo voćke sporije rasti zbog prilagođavanja i početnog rasta korenovog sistema. Tek kad se voćka dobro ukoreni, krenuće intenzivniji rast nadzemnog dela ove biljke. Zato je vrlo važno u tom periodu voćnjak držati čist od korova, štititi ga od napada divljači, bolesti i štetočina.


Kako orezivati stara rodna stabla?

Odrezati ili pretesterisati sve slomljene, osušene ili oštećene grane tako da rez bude 20-30 cm od zdravog dela.
Odstraniti guste primarne grane iz sredine krošnje, tako da razmak, među granama, bude 70-90 cm. Odstraniti onu granu koja smeta i ranjava drugu granu.
Odrezati konkurentne grane (vodopije) u letnjoj rezidbi osim u slučaju kada će se koristiti kao letorast.
Letorasti grana, kao kod većine voćaka, se ne skraćuju nego se ostavljaju jednostruko na spoljašnjoj strani grane (kao žice na okrenutom kišobranu).
Sve rane treba obvezno premazati voćarskim voskom.



Berba

Pre berbe plodova, zemljište ispod stabala potrebno je očistiti, da bi se plodovi lakše brali. Dozrele plodove otresamo sa stabla, ali ih ne tresemo nikakvim pomagalima, jer tako oštećujemo rodne grane i smanjujemo prinos naredne godine. Obrane plodove sušimo u polusenci ili u provetrenom potkrovlju.


Ulaganje u formiranje zasada oraha traje četiri godine, ali prva godina ima najveće iznose investicija: U prvoj godini rad ljudi obuhvata krčenje i čišćenje terena, utovaranje đubriva, pripremu kočeva, razmeravanje i obeležavanje sadnih mesta, kopanje rupa, trapljenje, vađenje, utovar i istovar sadnica, raznošenje sadnica i sadnja, zalivanje posađenih mladica, zaštita od glodara, međuredno prskanje.

Rad mašina obuhvata krčenje i ravnanje terena, utovar, prevoz i rasipanje stajskog đubriva, rigolovanje zemljišta, tanjiranje, drljanje, dopremanje vode za zalivanje. Ukupna godišnja proizvodnja jezgra oraha, u punom rodu, (11-14 godina starosti) je 2.500 kg jezgra oraha po hektaru. Teškoća je ta što tek od jedanaeste godine nastupa puna rodnost, a do tada se rod postepeno povećava. Od pete godine starosti rod je 100 kg/ha, dok u šeštoj godini rod iznosi 300 kg/ha. Prinos potom iz godine u godinu raste, ali tek od jedanaeste godine zasad ostvaruje pun rod koji iznosi 2,5 tone/ha.


Isplativa investicija

U svakom slučaju, reč je o isplativoj investiciji koja nažalost nestrpljivih, svoju korist pokazuje nakon dužeg perioda podizanja zasada i dolaska u punu rodnost. Dodatna korist, pri krčenju zasada (15-25 godina starosti), predstavlja i vrednost drvne mase, a do tada zaradu donosi iskorišćavanje jezgra oraha. Kod oraha treba dugoročno ulagati u sadnju, formiranje i održavanje zasada. Jedino u tom slučaju mogu da se očekuju kvalitetni i stabilni prinosi.Voćnjak strada zbog korova, divljači, glodara, bolesti, štetočina, grada i ostalih vremenskih nepogoda.

Poslednjih godine sve veći problem oraha, čiji je cilj proizvodnja plodova, predstavlja štetočina koja se zove orahova muva (Rhagoletis completa). Navedena štetočina smanjuje kvalitet ploda, a može da uzrokuje opadanje plodova ili njihovo ostajanje na stablu tokom zime. Orahova muva ima jednu generaciju godišnje. Ona prezimljava začaurena u zemlji, dok odrasli oblici lete od jula do kraja avgusta. Polaganjem jaja u zelenom omotaču ploda oraha, larva se hrani i razvija, a nakon završenog razvoja spušta se u zemljište i začauri do sledeće godine. Ishranom u zelenom omotaču, larva sprečava normalan rast i razvoj jezgra ploda, čime se ono smatra tržišno neupotrebljivim.


Renata Dragović

Tekst preuzet sa https://www.agroklub.rs/