Organska proizvodnja jabuke u našoj zemlji odvija se u ekstenzivnim zasadima starih autohtonih sorti (budimka, kožara, kolačara, šumatovka) i u novim zasadima novostvorenih otpornih sorti u kojima se primenjuju intenzivnije agrotehničke mere (topas, prima, GoldRush).

Stari zasadi autohtonih (lokalnih) sorti proizvode se u najraznovrsnijim životnim staništima u poljoprivredi uopšte. Karakteristično za ove zasade je povezanost sačuvanih biljnih zajednica zatravljene površine zasada i voćaka koje su po prvilu visoko stablašice. Ukusno i biološki vredno voće važno je za ljude.

U ovim zasadima domaće životinje se drže na ispaši ili hrane senom koje se kosi sa ovih površina. U starim zasadima jabuka brojne životinjske vrste nalaze svoj dom. Stare zasade sa okolnim poljoprivrednim površinama povezuju žive prirodne ograde, pojasevi vegetacije, šumski rubovi, livade. U takvim uslovima živi svet je vrlo raznovrstan.

Stabla naseljavaju razni insekti, njima se hrane detlići i žune, a u stablima (dupljama i u kruni) gnezde se mnoge vrste kao što je senica, čvorak, crvenperka, kreja i vrabac. Veće duplje naseljavaju sove i ćuk, stršljeni, osice i pčele, a u kruni se gnezdi svraka i kos. Zatravljene površine su idealno stanište za mnoge insekte, među kojima su brojni zrikavci i skakavci koji su hrana za ptice.

Stari voćnjaci na žalost nedovoljno se održavaju, a jedan deo se krči. Krčenje starih voćnjaka jabuke, kao važnih oaza raznovrsnosti živog sveta u agroekosistemu obično dovodi do smanjenja brojnosti raznih biljnih i životinjskih vrsta. Sa druge strane postoje značajne površine starih zasada jabuke, koje su zapuštene i u kojima bi se sa relativno malim troškovima (rezidba, krčenje osušenih stabala, sređivanje terena, košenje ili ispaša) postigla revitalizacija stabala i dobili pozitivni ekonomski rezultati.



Sve države koje su deo evropske ekološke mreže Natura 2000, dužne su da sačuvaju ugrožene vrste i omoguće im staništa koja će doprineti njihovom razmnožavanju. U tom smislu stari voćnjaci imaju višestruko važnu ulogu i kao izvor prihoda za poljoprivrednike (najčešće u ekonomski nerazvijenim brdsko-planinskim područjima), ali i kao stanište za očuvanje i zaštitu retkih biljnih i životinjskih vrsta.

Stare, autohtone sorte imaju gene koji su odgovorni za specifične osobine: otpornost prema prouzrokovačima bolesti i štetočinama, obojenost, aromu, otpornost prema abiotskim faktorima sredine, skladišne osobine – trajnost. Shvatanje da su sve stare sorte otporne prema prouzrokovačima bolesti je pogrešno jer i među njima ima osetljivih. Jedan od razloga njihove otpornosti u agronomskom smislu je tehnologija gajenja u tzv. zatravljenim voćnjacima na velikim rastojanjima sadnje i u višesortnim zasadima. U takvim uslovima patogeni jabuke imaju manji potencijal i slabije se razvijaju.

Prvi i nezaobilazni uslov za gajenje neke sorte jabuke po metodama organske proizvodnje je njena otpornost, odnosno manja osetljivost prema biotskim i abiotskim faktorima. Gajenje otpornih sorti ima višestruki značaj sa ekološkog, ali i ekonomskog aspekta. Zasadi starih sorti doprinose očuvanju biološke raznovrsnosti i stabilnosti agroekosistema.

Pored mogućnosti prodaje u svežem stanju plodovi autohtonih sorti su pogodni i za preradu u sokove, voćno vino, voćno sirće, rakiju i za sušenje. Autohtone sorte jabuke rasprostranjene su kao pojedinačna stabla ili u manjim zasadima na velikom broju lokaliteta u Srbiji, a posebno na područjima centralne i zapadne Srbije, na obroncima planina Kopaonik, Golija, Kablar.





Dragana Jelić, master menadžer