Fotoperiodizam predstavlja odnos biljaka (voćaka) prema trajanju svetlosnog dana. To je u stvari uticaj različitog trajanja dana i noći na prelazak biljaka (voćaka) iz vegetativne u generativnu fazu razvića. Ovu pojavu su otkrili Garner i Alard. Oni su zapazili da vreme cvetanja biljaka (voćaka) zavisi od dužine trajanja osvetljenosti u toku dana.


U odnosu na fotoperiodsku reakciju biljke se mogu podeliti na:

- Biljke dugog dana – cvetaju samo ako je dužina osvetljenosti u toku dana veća od 14 h.
- Biljke kratkog dana – zahtevaju osvetljenost u toku dana manju od 14 h.
- Neutralne biljke – cvetaju nezavisno od dužine dana.


Biljke dugog dana vode poreklo sa većih geografskih širina gde se kratak dan koji sprečava da dođe do cvetanja poklapa sa periodom niskih temperatura u toku jeseni i zime. Biljke kratkog dana vode poreklo iz toplijih područja, u kojima se duži dan koji sprečava cvetanje poklapa sa periodom suša i periodom jakih kiša. Time se sprečava cvetanje u vreme kada su ekološki uslovi nepovoljni i mogu da oštete reproduktivne organe. Ovakva prilagođenost stvorena je kroz evoluciju.


Fotoperiodska reakcija se odvija kroz dve faze. Prva faza protiče u listovima gde se pod uticajem svetlosti određenog trajanja i intenziteta menja karakter metabolizma. Međutim, pored stvaranja uobičajenih produkata fotosinteze (koji se obrazuju pri svakoj dužini svetlosnog dana) obrazuju se i specifične fitohormonalne materije (florigen) koje su neophodne za formiranje cvetova. U drugoj fazi ove materije se premeštaju iz listova u pupoljke i uslovljavaju diferenciranje začetaka cveta.


Ove specifične materije koje se stvaraju u listu nisu stabilne. Kod biljaka kratkog dana one se stabilizuju u mraku – potreban je višečasovni taman period. Ako osvetljenost potraje i dalje one se raspadaju. Kod biljaka dugog dana stabilizacija se vrši na svetlosti. Za normalan tok fenofaze cvetanja, zametanja i razvoja ploda, za rastenje, nagomilavanje rezervnih materija i završetak vegetacije pojedine vrste i sorte voćaka zahtevaju različito trajanje svetlosnog dana. Na primer ako pojedine sorte jabuke, koje su biljke dugog dana gajimo u uslovima kratkog dana, one kasnije cvetaju i produžavaju vegetaciju do kasne jeseni. U takvim sredinama i uslovima jabuke formiraju pretežno vegetativne organe dok je formiranje reproduktivnih organa slabo. U severnim predelima one imaju kraći vegetacioni period, otporne su na niske temperature i dobro rađaju. Slično ako orah ili kajsiju koje su biljke kratkog dana gajimo na severu, u uslovima dugog dana oni slabo ili uopšte ne rađaju, produžavaju vegetaciju do kasne jeseni i stradaju od mrazeva.



Poznavanje fotoperiodske reakcije voćaka je značajno za rejonizaciju voćarstva. Poznavanjem fotoperiodizma može se objasniti pojava ponovnog cvetanja nekih voćaka u toku jeseni. To je zato što je tada dužina dana ista kao i u proleće, u vreme normalnog cvetanja (ponovnom cvetanju su podložna samo ona stabla kod kojih nije stabilan odnos prema fotoperiodizmu). Kod jagode i maline cvetni začeci se diferenciraju u uslovima kratkog dana, od sredine septembra do početka oktobra meseca, kasnije nego kod ostalih voćaka. U toku leta ugljeni hidrati stvoreni u procesu fotosinteze se troše na razvoj plodova i razmnožavanje (formiranje stolona i živića jagode, odnosno izdanaka maline). Kad se to završi, fotosinteza se i dalje odvija, nagomilavaju se ugljeni hidrati i odnos ugljeni hidrati-mineralni azot je u korist ugljenih hidrata i počinje diferenciranje začetaka cveta u pupoljcima.


Pojam fotoperiodska indukcija predstavlja obezbeđivanje odgovarajuće dužine dana da bi voćke cvetale a zatim mogle da se gaje pri uslovima bilo kratkog ili dugog dana.





mr Nebojša Mladenović, dipl. ing.