Voćarstvo je jedna od najproduktivnijih poljoprivrednih grana. Značajan broj voćnih vrsta omogućava korišćenje brojnih lokacija i područja sa veoma različitim zemljišnim i klimatskim uslovima za voćarsku proizvodnju.

Za gajenje voćaka mogu da se koriste i zemljišta slabija u pogledu fizičkih, hemijskih i drugih osobina kao i zemljišta sa većim nagibom. Proizvodnjom voća ostvaruje se 10-20 puta veća vrednost proizvodnje po hektaru nego pri proizvodnji pšenice i kukuruza.



Šljiva

Prozvodnja šljive i prerađevina od šljive ima veliki privredni i društveno ekonomski značaj, zbog povoljnih prirodnih uslova i tradicije gajenja ove voćne vrste. Šljiva je voćna vrsta umereno kontinentalne klime koja se na prostorima Srbije prilagodila različitim uslovima. Veoma je adaptivna i uspeva čak i na preko hiljadu metara nadmorske visine. Smatra se da se od šljive može dobiti preko 50 prerađenih proizvoda dok se kod nas dobija oko 30.

Ukupan broj rodnih stabala u Srbiji iznosi 42,6 miliona sa tendencijom neznatnog opadanja po prosečnoj stopi od 0,2% godišnje. U strukturi ukupne površine pod voćem šljiva zauzima dominantno mesto, sa učešćem više od polovine. Najveći broj stabala šljive nalazi se u Centralnom delu Srbije 94%. Jedan od osnovnih problema je i nezadovoljavajuća starosna struktura zasada. Prosečan prinos šljive kod nas iznosi 9 kilograma po stablu odnosno 3,3 tone po hektaru, što je za 1,6 tona niže u odnosu na ostvareni evropski prosek. Najveći prosečan prinos u Evropi ima Slovenija sa preko 20 tona po jedinici površine. Evropska unija ostvaruje prosečan prinos od 9,2 tone po hektaru. Prema ostvarenom obimu proizvodnje kod nas šljiva učestvuje sa 42%. Najveći proizvođač je Ruska Federacija.

Iako u Srbiji nema egzaktnih podataka o sortimentu može se reći da se gaji veoma veliki broj sorata od autohtonih čiji je tipičan predstavnik požegača pa do najplemenitijih sorti.Generalno gledano struktura sortimenta dosta je nepovoljna jer se procenjuje da autohtone rakijske sorte učestvuju sa jednom polovinom, one su izrazito oscilirajuće rodnosti i vrlo različitog pa čak lošeg kvaliteta ploda.

Znatno veću pažnju treba usmeriti na marketinške aktivnosti, što podrazumeva visok kvalitet suve šljive, atraktivno pakovanje i dizajn ambalaže,odgovarajuća cena,pravovremena distribucija i odgovarajuće promotivne aktivnosti kako bi se povratila izgubljena tržišta.

Regionalno posmatrano najveći proizvođač je Kolubarski okrug. U strukturi prerade šljive dominantno učešće ima proizvodnja rakije, naime u rakiju se preradi 66% ukupne proizvodnje šljive.Prosečna proizvodnja rakije iznosi 44,8 miliona litara sa tendencijom porasta po stopi od 2,9% godišnje.

U suvu šljivu preradi se 3,4% ukupne proizvodnje, što je limitirano tržišnim potencijalima, odnosno tražnjom, kako na domaćem, tako i na međunarodnom tržištu. Prosečna proizvodnja suve šljive iznosi 4,3 hiljade tona sa tendencijom povećanja po stopi od 2,3% godišnje.

Na žalost može se konstatovati da smo izgubili ranije pozicije u izvozu ovog proizvoda, pre svega usled neodgovarajuće krupnoće šljive, kvaliteta i tehnologije sušenja.



Višnja

Predstavlja značajno i perspektivno voće, pre svega sa stanovišta izvoza na međunarodno tržište. Spada u grupu visokokvalitetnog delikatesnog voća. Ima značajnu nutritivnu, lekovitu, dijetetsku i tehnološku vrednost. Koristi se u svežem stanju ili kao sirovina za preradu, uglavnom u sokove,nešto manje u džemove, slatko, jogurte i marmelade, likere, rakije, kompote, a služi i kao sirovina u konditorskoj industriji.

Prosečan broj rodnih stabala pod višnjom u Srbiji iznosi 8,6 miliona sa tendencijom blagog rasta po prosečnoj stopi od 1,6% godišnje.

Za višnju je karakteristično da je veoma adaptivna, uspeva čak i do 1000 metara nadmorske visine ali joj najviše odgovaraju tereni od 400-800 metara. Prinos višnje po stablu u Srbiji relativno je skroman i iznosi 2,5 t po hektaru što je za 60% niže u odnosu na ostvareni evropski prosek. Najveći prosečan prinos u Evropi ima Grčka sa 12 tona po jedinici površine. U poslednjih pet godina prosečna proizvodnja višnje na nivou je od 72.000 tona, u strukturi proizvodnje voća višnja učestvuje sa 7,8%.



Breskva

Breskva predstavlja veoma cenjeno i kvalitetno voće. U ishrani se uglavnom koristi u svežem stanju, a manjim delom kao sirovina za industrijsku preradu. Potrošnja uglavnom ima sezonski karakter. Relativno rano stupa u rod, a maksimalne prinose ostvaruje u šestoj godini gajenja.

Prosečan broj rodnih satabala pod breskvom u Srbiji u periodu od 2000. god. iznosi 3,8 miliona sa tendencijom umerenog rasta po prosečnoj stopi od 2,4% godišnje. U strukturi ukupnih površina pod voćem breskva učestvuje sa nešto preko 3%. Prinos breskve po stablu prosečno iznosi 12 kg, odnosno 6,1 t/ha, što je duplo manje u odnosu na ostvareni evropski prosek. Najveći prinos u Evropi ima Francuska sa 20 t/ha. Za breskvu je karakteristično da dobro podnosi sušu, a nešto veću osetljivost pokazuje prema poznim prolećnim mrazevima i visokoj vlažnosti. U posmatranom periodu prosečna godišnja proizvodnja u Srbiji je iznosila 48.000 t. U strukturi proizvodnje analiziranog voća u Srbiji breskva se nalazi na šestom mestu sa učešćem od 5,3%. Prosečna evropska proizvodnja breskve iznosi 4,2 miliona tona. Najveći evropski proizvođač je Italija. U strukturi evropske proizvodnje Srbija učestvuje sa 1,1%.

Regionalno posmatrano najveći proizvođač breskve u Srbiji je okrug grada Beograda, koji daje 46% prosečne domaće proizvodnje. Povoljni klimatski uslovi, blizina tržišta uticali su na pomenuti obim proizvodnje. Slede Sremski, Podunavski, Južno banatski i Severno bački okrug koji ukupno daju 80% proizvodnje.


Kajsija

Kajsija poseduje značajnu komercijalnu i nutritivnu vrednost. U ishrani se koristi u svežem stanju i u vidu raznih prerađevina sokova, slatkog, pekmeza, rakije, marmelade, kompota itd. U novije vreme u svetu koristi se i kao sušena,odnosno dehidrirana sa značajnim nutritivnim vrednostima.Relativno rano stupa u rod tako da već u trećoj godini postiže dosta visoke prinose.

Prosečan broj rodnih stabala pod kajsijom u Srbiji u periodu od 2000. g. iznosi 1,6 miliona sa tendencijom neznatnog rasta po prosečnoj stopi od 0,6% godišnje. U Centralnoj Srbiji nalazi se tri četvrtine površina pod kajsijom. Proizvođači se teško odlučuju da podižu zasade pod kajsijom zbog velike osetljivosti na rane prolećne mrazeve kao i zbog bolesti i štetočine koje je napadaju. Prinos kajsije po stablu prosečno iznosi 13 kg, odnosno po hektaru 11,7 tona. Najveći prosečan prinos u Evropi ima Slovenija sa 17 t/ha. Evropska Unija ostvaruje prosečan prinos od 10 t/ha.

Kajsija je slabo otporna na niske temperature, odnosno veoma reaguje na pozne mrazeve, koji često veoma redukuju prinos. Rizik u proizvodnji kajsije ispoljava se u ranom cvetanju kada je izložena ranim mrazevima. Za kajsiju je karakteristično da periodično rađa, usled izmrzavanja generativnih organa, a dosta često je i prisutno sušenje stabala usled bolesti apopleksije. U strukturi proizvodnje voća kajsija se nalazi na devetom mestu sa učešćem od 2,3%. Na kretanje proizvodnje pored klimatskih uticaja imaju i ekonomski faktori.

Prosečna evropska proizvodnja kajsije iznosi 846 hiljada tona. Najveći evropski proizvođač je Italija. U strukturi evropske proizvodnje Srbija učestvuje sa 2,5%. Mnoge zemlje su zahvaljujući savremenom načinu gajenja kajsije povećale proizvodnju za nekoliko puta npr.Italija za 2,8 puta,Turska 3,9 puta i Grčka za preko četiri puta.

Regionalno posmatrano najveći proizvođač u Srbiji je okrug grada Beograda koji daje 39% prosečne domaće proizvodnje. Slede Severno bački, Južno bački, Mačvanski i Podunavski okrug koji daju dve trećine ukupne republičke proizvodnje.




Trešnja

Trešnja predstavlja perspektivnu voćnu vrstu, ali značajno zaostaje za proizvodnjom višnje. Dobro uspeva u brdovitim područjima i većim nadmorskim visinama. Predstavlja rano voće. Ima izrazito sezonski karakter potrošnje. Najviše se koristi u svežem stanju, a manje u vidu prerađevina. Prosečan broj rodnih stabala pod trešnjom u periodu od 2000. godine iznosi 1,8 miliona sa tendencijom blagog pada po prosečnoj stopi od 0,7% godišnje.

U Centralnoj Srbiji nalazi se tri četvrtine stabala pod pomenutom voćnom vrstom. Prinos trešnje po stablu prosečno iznosi 11 kg, odnosno po hektaru 3,3 tone, što je manje u odnosu na evropski prosek koji iznosi 4,3 tone. Najveći evropski proizvođač je Nemačka. U strukturi evropske proizvodnje Srbija učestvuje sa 2,7% i nalazi se na jedanaestom mestu.

Regionalno posmatrano najveći proizvođač trešnje je okrug grada Beograda koji daje 17% prosečne domaće proizvodnje. Slede Mačvanski, Braničevski, Nišavski i Pčinjski okrug.



Vladan Trandafilović, dipl.ing.
spec.ampelografije