Biljni regulatori rasta predstavljaju grupu prirodnih ili sintetičkih organskih jedinjenja koja imaju primaran uticaj na rast, razvoj i zrenje vegetativnih i reproduktivnih delova biljke.
Biljni regulatori rasta (BRR) su bili predmet dugoročnih istraživanja u nastojanju da se otkriju njihove manje poznate osobenosti koje bi mogle da se koriste u savremenoj proizvodnji voća i vinove loze. Ovi napori su pokazali da bi biljni regulatori rasta mogli da nađu praktičnu primenu u organizaciji proizvodnje voća i grođža. Od tog otkrića, oni postaju važan segment u organizaciji proizvodnje voća,naročito jabuke, kruške, trešnje i višnje kao i vinove loze.


Prirodni hormoni rasta delotvorni su u neznatnim koncentracijama, a mesto postanka i mesto delovanja su im različiti. U neku ruku, oni su glasnici fiziološkog stanja i potreba biljaka. S obzirom na način delovanja dele se na stimulatore (auksini, citokinini, giberelini) i retardante (etilen, apscizinska kiselina). Regulatori rasta su sintetički proizvodi koji su vrlo slični prirodnim hormonima rasta voćaka, primenjuju se egzogeno, a njihova primena remeti internu ravnotežu fiziološki aktivnih stvari i time utiču na fiziološke procese rasta i rodnosti.
Koriste se u najrazvijenijim zemljama EU: Austriji, Nemačkoj, Francuskoj, Španiji, Švedskoj, Danskoj, Švajcarskoj, Velikoj Britaniji, Holandiji i dr.


Regulatori rasta u voćarstvu primenjuju se u svrhu održavanja ravnoteže između rasta i rodnosti (proređivanje plodova, stimulisanje zametanja i razvoja ploda, ranije sazrevanje, zaštita od mraza, sprečavanje opadanja plodova pred berbu, kontrola vegetativnog rasta), u rasadničarstvu (rizogeneza, razgranjavanje), te tokomkom produženog čuvanja plodova.


Među najvažnijim faktorima koji utiču na način i stepen reakcije na BRR bi bili: voćna vrsta, ukupno zdravstveno stanje stabla, faza razvoja biljke u vreme tretmana, količina roda, stresni uslovi kojima su stabla bila izložena kako u prethodnoj sezoni tako i u proleće pre primene preparata, vrsta i koncentracija preparata, prirodni uslovi sredine pre, tokom i nakon tretmana, ujednačenost nanošenja preparata i reakcija u zavisnosti od sorte. Prema tome, sve što na bilo koji način sprečava nanošenje preparata ili “orošavanje” i njegovu apsorpciju ima značajan uticaj na reakciju biljke na BRR pa time i na rezultat tretmana.



Proređivanje plodova ne predstavlja novinu. Još pre 2.000 godina Plinije je zapazio da ...”ukoliko se broj plodova trešnje na stablu smanji, preostali plodovi će biti veći...” Stabla nose voma veliki broj cvetova i po precvetavanju nose daleko veći broj zametnutih plodova nego što su u realnoj mogućnosti da donesu do berbe. Junsko opadanje plodova je prirodni mehanizam kojim se uklanja “višak” plodova da bi se energija koristila za druge neophodne fiziološke funkcije. Uravnoteženje rasta i rodnosti temelj su visokih, redovnih i kvalitetnih prinosa. Važna uloga uspostave uravnoteženja pripada primeni regulatora rasta, a da bi smo razumeli prirodu njihove
uloge moramo se osvrnuti na poseban odnos hormona i regulatora rasta. Proređivanje umanjuje prirodnu tendenciju ka alternativnom rađanju - obezbeđuje povratno cvetanje te na taj način značajno utiče na stabilizaciju plodonošenja iz godine u godinu. Poboljšava krupnoću plodova tako što eliminiše manje i slabije razvijene plodove koji bi bili u kompeticiji za hranu sa
poželjnim plodovima























Sredstva iz grupe IBA (indol buterna kiselina) koriste se za pospešivanje ukorenjavanja zrelih i zelenih reznica u rasadnicima i stimulacije rizogeneze u kulturi tkiva. Regulatori rasta iz grupe gibrelina su giberilinska kiseline GA3 (Gibrelin) i gibrelin GA4-7 (Gerlagib LG). Primenjuju za pospešivanje partenokarpije (kruška i dr.), kod poboljšanja osobina kožice ploda, sprečavanja ranog opadanje plodova (trešnja), a najčešće za ublažavanje šteta od mraza. Pored toga primenjuju se na jabukama u sprečavanju pojave rđe (Golden Delicious), kao i u vinogradarstvu u cilju povećanja prinosa stonog grožđa i ujednačene krupnoće bobica. Tretman giberelinima (GA) je praktični metod za sprečavanje ili smanjenje pojave rđaste prevlake izazvane klimatskim faktorima. Ublažavanje stresa tokom intenzivne deobe ćelija plodića je primarni efekat giberelina. Pojava rđaste prevlake je nepovratan proces tj. kada se jednom pojavi, ne može se otkloniti. Zbog toga se tretman mora obaviti preventivno, pre pojave rđaste prevlake. Period maksimalne osetljivosti za pojavu rđaste prevlake kod jabuke je između druge i četvrte nedelje posle punog cvetanja, kada je prečnik plodića između 15 i 30 mm. Međutim, sa tretmanom fitohormonima protiv pojave rđaste prevlake treba početi pre perioda najveće osetljivosti.Od biljnih hormona najveći značaj u zrenju plodova ima Etilen. On ubrzava zrenje i dovodi do formiranja sloja za odvajanja između peteljke ploda i grančice (Apcisni sloj). Etilen indukuje sintezu hidrolitičkih enzima na mestu formiranja sloja za odvajanje, što dovodi do degradacije srednje lamele ćelijskog zida i otpadanja plodova. Smatra se da plodove za duže
čuvanje treba brati pri sadržaju Etilena 0.1 – 1 ppm, a da plodovi koji sadrže > 10 ppm Etilena,
nisu pogodni za čuvanje. U toku čuvanja plodova povećava se sadržaj Etilena, koji utiče na ubrzano dozrevanje i skraćuje vreme čuvanja plodova. To se može usporiti sniženjem t, sniženjem sadraja O2, povećanjem sadržaja CO2 (O2 aktivira, a CO2 inhibira sintezu Etlena), kao i odvođenjem
Etilena iz komora za čuvanje.


I drugi hormoni utiču na zrenje plodova. Giberelin odlaže zrenje, ABA deluje suprotno – ubrzava zrenje. Citokinini usporavaju starenje plodova. Efikasnost preparata zavisi od vremena primene, sorte na kojoj se primenjuje, koncentracije, uslova sredine pre tretmana i u vrema samog prskanja.


Primena regulatora rasta u vinogradarstvu predstavlja sastavni deo biotehnologije. Osnovna pitanja u okviru ovih proučavanja odnose se na:

- istraživanja različitih regulatora rastenja u vinogradarstvu i proučavanje njihove reakcije na različite sorte vinove loze,

- utvrđivanje optimalnih režima njihove primene-koncentracije, rokovi, broj tretiranja,

- razrađivanje tehnologije njihove primene u proizvodnim uslovima.




















Korišćenje sintetičkih regulatora rastenja u cilju unapređenja biljne proizvodnje nailazi na veliko interesovanje u poslednih nekoliko decenija. Ispitivanje mogućnosti njihove primene vršeno je na velikom broju vrsta u ratarstvu, povrtarstvu, voćarstvu, cvećarstvu. Intenzitet rastenja, sazrevanje lastara, prinos i kvalitet grožđa kod vinove loze su uslovljeni genetskom osnovom sorte, primenom ampelotehničkih mera, primenom pesticida i dr. Zadnjih decenija sve je prisutnija primena sintetičkih regulatora rastenja koji imaju za cilj da ubrzaju ili uspore neke procese u biljci čime neposredno utiču na efekte njenog gajenja. Oni doprinose postizanju balansiranog odnosa bujnosti, rodnosti i kvaliteta proizvoda biljke. U vinogradarstvu često se nameće potreba intervenisanja u cilju smanjenja preterane bujnosti čokota koja ide na uštrb prinosa grožđa.


Vinova loza je bila predmet izučavanja uticaja regulatora rastenja. Danas su u upotrebi brojni regulatori rastenja i teško je vršiti uopštavanja njihovih delovanja-svaki od njih isponjava i neku svoju specifičnost.

Kada je u pitanju vinova loza, može se konstatovati da jedna grupa regulatora rasta ima stimulativni uticaj na rastenje-auksini i giberelini, a u manjem intenzitetu, citokinini, dok
drugu grupu – inhibitore rastenja, predstavlja apscisinska kiselina i svi sintetički retardanti.



Dejstvo stimulatora se zasniva na pospešivanju deobe i rastenja ćelija i na usmeravanje asimilata prema meristemskim zonama. Na vinovoj lozi se to ispoljava apikalnom dominacijom, većom dužinom internodija, cvasti i rašljika, krupnijim bobicama, pojavom partenokarpije i povećanom osetljivošću prema suši i niskim temperaturama. Stepen navedenih ispoljavanja zavisi od bioloških svojstava sorte i karakteristika uslova gajenja vinove loze. Inhibitori tipa retardanata, ispoljavaju obrnuto dejstvo, a to se dešava zato što su retardanti antagonisti
stimulatorima.


U vinogradarstvu, zahvaljujući poznavanju vinove loze i osobenosti gajenih sorti, u značajnoj meri se mogu regulisati i kontrolisati intenzitet rastenja i sazrevanja lastara, visina prinosa i kvalitet grožđa, primenom mnogobrojnih ampelotehničkih mera, kao što su regulisanje ishrane i vodnog režima, đubrenjem i navodnjavanjem vinograda, postizanje umerenog opterećenja čokota rodnim okcima rezidbom na zrelo. Pored toga, na rastenje, rodnost i kvalitet grožđa može se uticati i primenom pesticida, primenom mineralnih đubriva preko lista-folijarno prihranjivanje, kao i primenom sintetičkih regulatora rastenja.







Radojević Ivana, dipl.inž. voćarstva i vinogradarstva