Bakar je označen kao "tvrdoglav" metal koji se dugotrajno zadržava u površinskom sloju zemljišta (0-15 cm) sa velikim afinitetom vezivanja za organsku materiju i tako jednom unet ima mogućnost akumulacije veoma dugi niz godina. Površine koje su bile pod vinogradima u dalekoj prošlosti (pre više i od 50 godina) a danas se koriste kao bašte, njive i pašnjaci i dalje imaju značajno povišen sadržaj bakra u odnosu na relevantnu kontrolu. U cilju dobijanja visokog i stabilnog prinosa grožđa, opšte je poznato da je proizvođačima, pored primene ostalih mera agrotehnike, najvažniji zadatak pervencija bolesti vinove loze.



Od 1885. godine u vinogradima Francuske preparat Bordovska čorba (Ca(OH)2 + CuSO4) ima tradicionalnu primenu kao zaštitno sredstvo protiv prouzrokovača plamenjače (Plasmopara viticola) jednom od najopasnijih patogena vinove loze. Kasnije pa sve do danas, već više od jednog veka fungicidi na bazi bakra (najčešće u obliku bakar-oksihlorida CuCl2 3Cu(OH)2 a zatim i u obliku CuO i Cu(OH)2),se koriste u vinogradima širom sveta kao i na plantažama kafe, hmelja, voćnjacima i u povrtarstvu.



Brojna aktuelna istraživanja pokazuju da intenzivna i dugotrajna primena ovih preparata ima negativni efekat na životnu sredinu jer dovodi do zagađenja zemljišta akumulacijom bakra do toksičnih koncentracija. Visoka koncentracija bakra u zemljištu ima negativno dejstvo na zemljišni živi svet i time može dovesti do fitotoksičnosti (smanjenje prinosa, negativno uticati na kvalitet vina). Istraživanja sadržaja bakra u zemljištima vinograda širom sveta ukazuju na veoma ozbiljan rizik korišćenja bakarnih preparata koji su se do sada paradoksalno smatrali bezbednim u odnosu na ostale pesticide.


Razvijene zemlje Evrope na površinama pod dugogodišnjim zasadima vinograda imaju ozbiljne probleme zbog visoke akumulacije bakra. U južnoj Francuskoj je zbog ovog problema 1/3 površina vinograda (oko 150.000 ha) zamenjena drugim proizvodnim kulturama i pašnjacima. Takođe u oblasti Galicija u Španiji postoji nacionalni projekat gde se na prostoru bivših vinograda zasnivaju šume, a šumska područja pretvaraju u nove vinograde. Najnovija istraživanja usmerena su u pravcu razvijanja različitih tehnika remedijacije zemljišta optrećenog ovim metalom.



Iz navedenih razloga u Evropskoj Uniji je ograničena količina primene bakarnih fungicida u organskoj proizvodnji sa 8 kg/ha Cu godišnje na 6 kg/ha počev od 2002. godine (EC direktivom No. 473/2002) što je ostalo sadržano i u važećoj direktivi iz 2008. (EC direktiva No. 889/2008). Prema domaćem pravilniku o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i vodi za navodnjavanje i metodama za njihovo ispitivanje ( Službeni glasnik Republike Srbije broj 23/1994), maksimalno dozvoljene koncentracija bakra iznosi 100 mg/kg, međutim prema literaturnim navodima, sve detektovane koncentracije iznad 60 mg/kg CU zahtevaju procenu rizika i monitoring zemljišta.




Prema višegodišnjim istraživanjima Instituta za ratrstvo i povrtarstvo - Laboratorije za zemljište i agroekologiju, ovaj problem nije zaobišao ni vinograde u Vojvodini. U većini analiziranih vinograda sadržaj bakra se nalazi iznad zone rizika od 60 mg/kg, međutim još uvek ove količine nisu drastično visoke do te mere da zahtevaju remedijaciju zemljišta i izmeštanja vinograda.

Najčešće su preporučene mere monitoringa zemljišta i primena drugih pesticida koji nisu na bazi bakra.

Najveće koncentracije su pronađene upravo u malim vinogradima tzv. okućnicama i baštama, gde se često bakarni preparati primenjuju u većoj dozi od preporučene, odnosno sadržaj jedne prskalice se utroši na mnogo manjoj površini od predviđene. Sadržaj bakra je takođe veći u starijim vinogradima usled njegove akumulacije, međutim velike razlike između pojedinih vinograda ukazuju da je upravo način gazdovanja presudan u pogledu dobijenih rezultata.

Iz svih navedenih razloga, veoma je korisno da proizvođači pored analize zemljišta na parametare plodnosti, urade i analizu sadržaja bakara u svojim vinogradima (pa i voćnjacima ukoliko često koriste pesticide na bazi bakra za zaštitu), da bi pravovremeno dobili pravu informaciju o eventualnim merama prevencije koje trebe da preduzmu.


Vladan Trandafilović, dipl.ing.
spec.ampelografije