Osamdesetih godina devetnaestog veka započinje se sa oplemenjivanjem gatačke buše, kao najboljeg domaćeg govečeta na području tadašnje Hercegovine, Bosne i Crne Gore. Godine 1887.osniva se prva Poljoprivredna stanica Gacku, koja je imala za zadatak nadgledanje i usmeravanje procesa poboljšanja proizvodnih karakteristika gatačkog govečeta.


Nadmorska visina opštine Gacko kreće se od oko 740 m pa preko 1500 m nadmorske visine. Gatačko polje kao najveća poljoprivredna površina sa koja se obezbeđuje i najviše stočne hrane, kako za zimsku prehranu u vidu sena i silaže, tako i za ispašu u toku ljetnog perioda, proteže se u granicama 850-950 metara nadmorske visine. Farma Planinskog Dobra Gacko je na oko 970 metara nv


Sistem melioracije gatačkog govečeta sastojao se u ukrštanju domaće buše sa bikovima viptalskog i ečtalskog tipa, kasnije oberintalca. Prva meliorativna ukrštanja su izvršena još 1900 godine. Jedan od učesnika u izradi programa oplemenjivanja gatačkog govečeta, bio je i čuveni prof. dr Leopold Adamec.


Kao centar svih radova i nosilac oplemenjivanja gatačkog govečeta, uvek se isticala farma Planinskog Dobra u Gacku, na kojoj bilo preko 120 krava muzara. Međutim, početkom građanskog rata u Bosni i Hercegovini devedesetih godina, svi radovi na daljem selekcijskom radu, gotovo prestaju. Posle rata farma dolazi u privatni posed, ali ništa se posebno ne menja. Razlog tome je i komplikovan sistem privatizacije, loša infrastruktura, itd.


Danas se na području Gacka, Nevesinja, Bileće, Berkovića i Kalinovika uzgaja oko 8500 grla gatačkog govečeta. Zastupljeno je kako veštačko osemenjavanje tako i prirodno parenje. Najveći broj grla nalazi se u Gacku, gde su i najbolji proizvodni rezultati.



Neke karakteristike:

• Prosečan proizvodni vek 7-8 (ima grla i sa 15 laktacija),

• Proizvodnja mleka oko 3.600 kg (na farmi, dok u privatnom uzgoju ima i grla sa više od 4.500 kg mleka) sa 3,9% masti i 3,4 belančevina,

• Masa tela krava 470-500 kg,

• Visina grebena 125 cm,

• Dužina trupa 150 cm,

• Prirast od 0.9 kg kod ženskih pa preko 1,2 kod muških

• Vek prvog pripuštanje kreće se 15-22 meseca,

• Prosečna težina novorođene teladi je oko 34 kg.



Boja krava može biti siva, zagasito crvena, do mrka (koja je najkarakterističnija kod bikova) sa zelenkastim nijansama . Nekada se javlja i smeđa boja. Treba reći da krava gatačkog govečeta lako donosi mlade na svet, odnosno da nema većih problema tokom teljenja i da veliki broj mladunčadi ostaje živo. U razgovoru sa farmerima došao sam do zaključka da je najveći deo njih zadovoljan svojim grlima. Retko se odlučuju na nabavku drugih rasa. Pre svega ističu dobro zdravlje životinja i relativno dobru proizvodnju mleka, te kvalitetno meso, nastalo pašom zdravih planinskih trava. Jedan od najpoznatijih proizvoda od mleka ovih krava je gatački skorup ili kajmak, koji je prepoznatljiv proizvod na tržištu i postiže veliku cenu.


Za gatačko goveče se može reći da pripada grupi goveda kombinovanog tipa proizvodnje. Radovi na gatačkom govečetu trebaju da idu u cilju poboljšanja dvojnog smera proizvodnje, a uz što manje gubitke na njegovim zdravstvenim i aklimatizacione odlikama.


U poslednje vreme svedoci smo širenja Braunvieha , pre svega zbog njegovog boljeg zadravlja i dužeg proizvodnog veka u odnosu a neke mlečne rase, naročito holštajn . Na severu Nemačke, koja je poznata po uzgoja holštajna, na pojedinim farmama već nekoliko godina holštajn se menja simentalcem (M. Lorenc 2002.). Da li kombinovane rase opet uzimaju primat, teško je reći, ali svakako neke njihove pozitivne osobine utiču na menjanje sistema govedarenja u Evropi. Gledati tu šansu gatačkog govečeta, svakako je preambiciozno, ali bar praćenje trendova može pomoći u daljem selekcijskom radu.



Poslednjih nekoliko godina Agencija za uzgoj i selekciju u stočarstvu, Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske u saradnji sa Poljoprivrednim fakultetom iz Banja Luke određenim programima pokušava da zaštiti postojeću populaciju i da gatačko goveče prikaže kao važan resurs, a ja bih dodao i jedan od zooloških simbola Republike Srpske.


Verujem da ovo goveče ima budućnost u brdsko-planinskim krajevima, pre svega na području Dinarskih planina, no, treba još mnogo rada, da bi se došlo na nivo od pre rata , a potom napredovalo dalje.




Miljan Erbez, dipl.inž. polj