U ljudskoj ishrani riba ima značajno mesto. Riba i proizvodi od ribljeg mesa spadaju u istu grupu namirnica u kojoj su jaja i razne vrste mesa životinja za klanje, kao i njihovi proizvodi, jer imaju dosta sličnosti u pogledu energetske, hranljive i biološke vrednosti.

Što se tiče naše zemlje, potrošnjom ribe ne možemo biti zadovoljni jer je relativno mala. Prema nekim podacima, prosečna potrošnja ribe po stanovniku, u periodu do uvođenja sankcija prema našoj zemlji, iznosila je oko 3.5 kg godišnje, što je veoma malo. Mnogo važnije od podatka o prosečnoj potrošnji ribe je da ta potrošnja nije ravnomerna, odnosno jednaka u svim krajevima naše zemlje, što je i razumljivo. Stanovništvo koje živi pored vode, daleko više jede ribu od onog koje živi u kontinentalnom delu. Međutim, te razlike su toliko velike da se za dobar deo može reći da ribu gotovo uopšte ne jede ili je jede vrlo retko.



OSNOVI TEHNOLOGIJE UZGOJA U RIBNjACIMA

Ribnjaci su veštački izgrađena ili prilagođena jezera, koja se po želji mogu prazniti ili puniti vodom. U sistemu kopnenih voda zauzimaju posebno mesto, jer su pod većim antropogenim uticajem nego bilo koji drugi tip kopnenih voda.

Za klasifikaciju ribnjaka mogu poslužiti razni faktori, no ribnjaci se obično dele na hladnovodne (uglavnom uzgoj salmonida) i toplovodne ili šaranske ribnjake, u kojima se uzgaja šaran kao glavna riba. Tip ribnjaka određuju klimatski uslovi i kvalitet vode. Oni određuju i specifičnost tehnološkog procesa i kompleks ribarsko-tehničkih i intenzifikacijskih mera, koji osiguravaju postizanje maksimalno mogućih prinosa ribe. Pri tome je posebno važna mobilizacija svih mogućnosti za povećanje i iskorišćavanje prirodne prehrambene baze ribnjaka. Neophodno je osigurati optimalnu sredinu za život riba povoljnim hidrohemijskim stanjem, regulisanjem i racionalnim iskorišćavanjem biološkog kružnog toka materije u vodi.

Kvalitet voda u ribnjacima ispituje se u tri pravca, tj. fizičko, hemijsko i biološko stanje kvaliteta.
Fizička svojstva vode imaju direktan uticaj na tempo i intenzitet rasta ribe u ribnjaku, odnosno direktno utiču na proizvodnju ribnjaka. Osnovna merenja odnose se na temperaturu vode, dubinu i prozirnost.



Ribnjaci

Dubina vode u šaranskim ribnjacima kreće se obično od 1 do 2 m. Zbog male dubine u hemijskim i biološkim procesima značajnu ulogu ima temperatura vode. Optimalna temperatura vode kreće se od 20 do 27 °C. Veliko povišenje ili sniženje temperature vode štetno deluje na razvoj prirodne riblje hrane i njeno iskorišćavanje, što za posledicu ima poremećaj rasta riba. Visoka temperatura vode naročito u prisustvu veće količine organske materije i amonijaka uslovljava pojavu različitih bolesti riba.
U hemijskom sastavu vode bitna je količina rastvorenog kiseonika i (pH) reakcija vode, njihova količina u vodi se stalno meri, dok se merenje količine ostalih hemijskih elemenata vrši u ciklusima, povremeno.


Smatra se da je za život riba i ostalih organizma koji žive u vodi ribnjaka neophodno 10 važnih i 7 manje važnih hemijski elemenata. Za osnovne elemente smatraju se: kiseonik, vodonik, ugljenik, azot, sumpor, fosfor, kalijum, kalcijum, magnezijum i gvožđe, a manje važni su natrijum, hlor, fluor, silicijum, mangan, jod i arsen. Nedostatak nekih od navedenih elemenata u vodi može dovesti do negativnih posledica bilo na ribi, bilo na drugim organizmima, pa se tako može poremetiti životna ravnoteža unutar samog ribnjaka.
Kiseonik bez kojeg nije moguć život vodenih životinja nalazi se u vodi u rastvorenom obliku i o njegovim količinama i mogućnostima nadoknade ribarski stručnjaci uvek moraju voditi računa. Deo kiseonika obezbeđuje se iz atmosfere preko vodenog ogledala ribnjaka, a deo se stvara, odnosno oslobađa asimilacijom vodenih biljaka.


Ako je osigurana ravnoteža, dopuna kiseonika u vodi je neprekidna i dovoljna za potrebe organizama koji ga koriste. Ako je ravnoteža poremećena, nastaje nestašica kiseonika koja može biti izazvana truljenjem organskih materija, nestašicom svetlosti, povećanjem temperature vode ili zagađenjem vode. Dugotrajna nestašica kiseonika izaziva kod riba smanjenje aktivnosti i iskorišćavanja hrane, time se riba iscrpljuje i smanjuje joj se opšta otpornost prema drugim nepovoljnim ekološkim faktorima i uzročnicima bolesti. To stanje poremećene ravnoteže rastvorenog kiseonika izaziva štete i kod drugih vodenih životinja.


Da bi se sprečio nedostatak kiseonika, treba odmah pristupiti dopuni kiseonika i po mogućnosti pronaći uzročnike pojave nestašice kiseonika. Dopuna kiseonika osigurava se proticanjem sveže vode kroz ribnjak, ubacivanjem kiseonika aeracijom, “provetravanjem” vode pomoću crpki, a zimi otklanjanjem ledene kore i izrezivanjem rupa u njoj radi dovoda vazduha. Sadržaj kiseonika u velikoj meri zavisi od temperature vode, što je voda hladnija sposobnija je da rastvori više kiseonika.


Za uzgoj riba i uopšte životinja u vodi, najviše odgovara voda sa (pH) vrednostima od 7.5 do 8. Aktivna reakcija (pH) vrednost vode menja se po sezonama, zimi i u jesen ona je uglavnom postojana, dok je leti podvrgnuta velikim dnevnim kolebanjima. Dnevne promene (pH) vezane su najviše sa razvojem fitoplanktona, to jest potrošnjom CO2 u asimilacionim procesima i oslobađanjem CO2 u procesima disanja. Naročito se velike oscilacije javljaju u vreme razvoja modrozelenih algi.


U vodotoku koji snabdeva ribnjak vodom, mogu se nalaziti otrovne materije, kao hlor, fenol, amonijak i dr, koje štetno deluju na živi svet u ribnjaku. Te materije mogu doći u ribnjak prirodnim putem, kao nus proizvod biljnog i životinjskog sveta i kao otpadne vode industrije, tako da se o njihovoj koncentraciji mora voditi računa.


U tehnološkom uzgoju ribe važnu ulogu ima produktivnost ribnjaka, od koje zavisi ukupno proizvedena količina ribe po hektaru, i pomoću koje se prati prosečna masa ribe, kvalitet mesa i procentualni sadržaj masti.


Ribnjaci se prema njihovoj produktivnosti dele na visoko produktivne i ribnjake male produktivnosti. U visoko produktivne ribnjake treba unositi toliko veštačkog đubriva da se sadržaj i sastav organskih i mineralnih materija i biogenih elemenata u njima ne smanjuje, a pod uslovom da se kiseonički režim održava u optimalnim granicama. Ribnjake male produktivnosti treba đubriti većim količinama veštačkog đubriva imajući u vidu poboljšanje fizičko-hemijskog sastava dna i vode ribnjaka, ali tako da kiseonički režim ostane u optimalnim granicama. Iz toga proizilazi da na lošim zemljištima treba više ulagati a to znači da će proizvodno finansijski efekat biti manji.

Da bi se postigla što veća proizvodnja treba dobro upoznati hemijsko-biološke parametre u proizvodnom procesu unutar ribnjaka.


Ribnjak možemo smatrati poljoprivrednim zemljištem koje je pokriveno vodom, na kojem se stvara određena biomasa. Ta biomasa sastoji se od fitoplanktona, zooplanktona, makrofita i faune bentosa. Da bi se stvorili što povoljniji uslovi za uzgoj ribe sva raspoloživa fitomasa i zoomasa mora se u potpunosti iskoristiti za ishranu šarana, što je osnova jeftine proizvodnje u šaranskim ribnjacima. Takođe treba uključiti i neke naučne discipline koje se uopšte primenjuju u stočarstvu: selekcija, ishrana i zoohigijena. Posebno treba pratiti hidrohemijski režim koji se specifično menja unutar uzgojnog razdoblja šarana. Važnu ulogu ima i primena agrotehnike (đubrenje azotom i fosforom) koja omogućava povećanje fitomase, a time preko hranjenja ribe i povećavanje produktivnosti ribnjaka. Koliko i kakvim đubrivima treba đubriti ribnjak mora pokazati hemijska analiza dna i vode , kao i hidrobiološke analize.


Prihranjivanje šarana u ribnjaku vrši se na određenim mestima koja su označena kolcima ili plovcima. Broj takvih hranilišta određuje se prema veličini ribnjaka i intenzitetu proizvodnje a ona moraju biti na dubini od 1 do 1.5 m gde su donekle zaštićna od vodenih ptica. Hrana se na hranilišta dovozi čamcem za izbacivanje hrane, ili običnim čamcem iz koga se hrana izbacuje ručno, lopatom. Osim ovoga načina danas se upotrebljavaju automatske hranilice i samohranilice za prihranjivanje konzumnog šarana, naročito na malim ribnjacima.


Ukoliko se hrana baca iz čamca direktno u ribnjak broj hranilišta se određuje na osnovu površine ili broja komada šarana u ribnjaku, tako da je na 3 ha površine ribnjaka, odnosno, na 3000 do 5000 komada šarana potrebno jedno hranilište. Kod automatskih hranilica računa se na trostruko veći broj riba, odnosno 9000 do 15000 riba po jednoj automatskoj hranilici.


Za sportsko-rekreacioni ribnjak planirano je poribljavanje deverikom. To je riba mirnih voda. Mlade deverike se hrane zooplanktonom, a starije faunom dna. Narastu do 2 kg, dužine 40 do 50 cm. U ishrani koriste dva puta više suve materije od šarana, računajući po prirastu koji je prilično spor.Deverika nadopunjava životni prostor šarana i ne ugrožava ga u ishrani. Glavna hrana starijih primeraka su ličinke komaraca i insekti, a sporedna hrana sitne školjke i puževi.


Da bi se mlade deverike razvile treba izvršiti đubrenje ribnjaka veštačkim đubrivom, što omogućava pojačano razviće fitoplanktona, a preko njih i zooplanktona. Količina đubriva koja je potrebna za đubrenje površine iznosi oko 0.46 kg na 1 kg prinosa.



ŠARANSKI RIBNjAK

Da bi bili ekonomski opravdani šaranski ribnjaci treba da su površine najmanje 0.30 ha. Prema našim klimatskim uslovima lociraju se u ravničarskim područjima na nadmorskoj visini do 500 m. Za planiranje proizvodnje daje se primer za šaranski ribnjak površine 9.5 ha i sportsko-rekreativni ribnjak površine 1.66 ha . Poribljavanje se vrši šaranskom mlađi težine 75 - 150 g, odnosno, 100 g/komadu kao srednja težina mlađi.

Za ribnjak treba planirati 15.000 komada šaranske mlađi po hektaru, odnosno, 15.000 x 9.5 = 142.500 komada ili 15.000 x 0.1 x 9.5 = 14.250 kg mlađi.

Produkcija konzumnog šarana koji se uzgaja do 1000 g/komadu, iznosi sa gubicima 15.000 x 1 kg x 9.5 ha x 0.98 = 139.650 kg godišnje.



SPORTSKO - REKREATIVNI RIBNjAK

Poribljavanje se planira sa mlađi deverike težine 60 g/komadu. Za ceo ribnjak treba planirati 8.000 komada/ha, odnosno, 8.000 x 1.66 = 13.280 komada ili 13.280 komada x 0.06 kg/komadu = 796,8 približno 800 kg.
Produkcija deverike godišnje iznosi 13.280 x 0.2 x 0.85 = 2.257 kg.



PRINOS RIBE


ŠARANSKI RIBNjAK

• mlađ 100 g
• utovljeni šaran za 1 godinu 1000 g
• ukupan prinos 1000 - 100 = 900 g
• prinos (hranjeni + iz biomase) = 139.650 kom. x 0.9 = 125.685 kg.
• prinos šarana iz biomase 125.685 kg x 0.25 = 31.421 kg.
• prinos hranjenog šarana 125.685 kg - 31.421 kg = 94.264 kg.
• hranidbeni koeficijent 2.70 kg hrane po kg prinosa šarana
• ukupno utrošena hrana 94.264 kg x 2.7 = 254.513 kg.


Sastav hrane:
• 40% kukuruza = 101.805 kg
• 15% pšenica = 38.177 kg
• 20% soje = 50.903 kg
• 5% ribljeg brašna = 12.726 kg
• 20% ječma = 50.903 kg
• upotreba veštačkog đubriva
139.650 kg x 0.46 kg = 64.239 kg
• azotno đubrivo 50%
• fosfor 50%



SPORTSKO - REKREATIVNI RIBNjAK

• upotreba veštačkog đubriva
2.257 kg x 0.46 kg = 1.038 kg
• azotno đubrivo 60%
• fosfor 40%