Zemljište je najvažniji resurs poljoprivredne proizvodnje. Prirodnim procesima, kao i nepravilnim korišćenjem od strane čoveka, dolazi do raznih vrsta oštećenja koja se, pored ostalog, manifestuju i kao trajni gubitak zemljišta. Iako se zemljište smatra obnovljivim resursom, proces njegovog nastanka i obnavljanja je izuzetno dug, pa se velika važnost mora dati zaštititi postojećih zemljišnih resursa od svake vrste oštećenja.


Proces nastanka zemljišta u prirodnim uslovima je veoma spor i dugotrajan. Za stvaranje zemljišta potrebne su stotine, hiljade godina ili još duža vremenska razdoblja. Prema literaturnim podacima (Dokučajev, cit. Šekularac, 2011) moćnost zemljišta se, u normalnim uslovima, povećava za 0,07-0,1 mm godišnje. Procesi njegove degradacije i uništenja su mnogo brži i nekada je za njegovo uništenje potrebna godina, mesec, dan, pa čak i sekunda, što je izuzetno mali trenutak u poređenju s vremenom potrebnim za povratak na prethodno stanje.


Zemljište u Srbiji izloženo je mnogim procesima degradacije, od kojih je najčešći, a i najopasniji, proces erozije zemljišta vodom. Preko 80 % zemljišta Srbije izloženo je procesu erozije (Ličina, V. i sar., 2011). Prema istom izvoru celokupna površina od 284 km2 koja se nalazi u visinskim predelima Centralne Srbije izložena je procesu erozije vodom. Republički zavod za statistiku (2011) navodi podatak da je u toku 2011. godine površina erodiranog zemljišta u Republici Srbiji iznosila 3078 km2, što je 44,1 % više u odnosu na 2010. godinu. Specifična produkcija nanosa iznosi oko 400 m3/km2/god (Miljković, 2005).


Posledice erozije zemljišta mogu biti velikih razmera i dovesti do trajnog gubitka zemljišta, tj. odnošenja oraničnog sloja na obradivim površinama, kao i nižih horizonta, čime se smanjuje produktivnost i prinosi, smanjuju se površine za biljnu proizvodnju, dolazi do oštećenja useva, smanjuje se dubina zemljišta, itd. Podatak da gubitak zemljišta od 18,0 t predstavlja 10,0 m3 što čini deo zemljišta dubine 1 mm, površine 1 ha, govori koliko je taj proces opasan po društvo. U prilog tome ide činjenica da jednom odneto zemljište predstavlja zauvek izgubljeno prirodno bogatstvo.



Erozija zemljišta vodom uslovljena je radom vode, a u zavisnosti od agregatnog stanja vode i pravcima kretanja, u prirodi postoji više oblika. U osnovi svih tih oblika leži oticanje vode po površini zemljišta, koje je uslovljeno brojnim faktorima. Svi ti faktori, u zavisnosti od toga da li su rezultat prirodnog delovanja ili su nastali kao rezultat dejstva čoveka, mogu se svrstati u prirodne i antropogene.


Njihovo poznavanje od izuzetnog je značaja za iznalaženje mera za sprečavanje oticanja vode po površini zemljišta kojim se odnose čestice zemljišta, a sve u cilju očuvanja zemljišta kao jednog od najvažnijeg prirodnog resursa.



Svetlana Jerinić dipl. ing.