Neprekidnim gajenjem useva u velikoj meri iskorišćava se zemljište tako da se mora voditi računa o njegovoj plodnosti, odnosno obnavljanju.Odgovarajućim plodoredima bi trebalo obezbediti ne samo održavanje, nego ako je to moguće, i povećanje zemljišne plodnosti na duži rok.
Očuvanje biodiverziteta i genetičke raznovrsnosti daje organskoj poljoprivredi širi i trajan značaj u okviru mera zaštite ekosistema.

Nakon čitanja ovog poglavlja proizvođač će dobiti odgovore na sledeća pitanja:
- Šta je plodored?
- Koja su pravila i svrha plodoreda?
- Kako se gaje međuusevi?.



Biodiverzitet predstavlja raznovrsnost biljnog i životinjskog sveta. Očuvanje biodiverziteta i genetičke raznovrsnosti daje organskoj poljoprivredi širi i trajan značaj u okviru mera zaštite ekosistema.

Šta predstavlja ekosistem?
Ekosistem predstavlja jedinstvo biocenoze i biotopa. Životna zajednica u prirodi mora zauzimati neki prostor u kome članovi te zajednice zadovoljavaju svoje potrebe: kreću se, uzimaju hranu, dišu, nalaze zaklon ili zaštitu itd. Taj prostor naziva se biotop i njega naseljavaju pripadnici odgovarajuće biocenoze. Biocenoza (životna zajednica) predstavlja biološki sistem obrazovan od populacija različitih vrsta biljaka, životinja, gljiva i mikroorganizama.

Koje posledice prouzrokuje upotreba hemijskih sredstava (mineralna đubriva, pesticidi) u poljoprivredi?
Kod većine zemalja sa razvijenom poljoprivredom najveći problem je preterana upotreba hemijskih sredstava i njihovo ispiranje, odnosno zagađenje vode za piće, jezera, reka i mora. U organskoj poljoprivredi đubriva se koriste samo ukoliko su prirodnog porekla i sa dugotrajnom realizacijom, čime se izbegava zagađenje životne sredine.


Šta je plodored i koji je njegov značaj u organskoj biljnoj proizvodnji?
Plodored je organizovano smenjivanje useva na istoj parceli u toku određenog broja godina , ima posebnu ulogu jer značajno smanjuje pojavu biljnih bolesti, štetočina i korova. Neprekidnim gajenjem useva u velikoj meri se iskorišćava zemljište, tako da se mora voditi računa o njegovoj plodnosti, odnosno obnavljanju. Odgovarajućim plodoredima bi trebalo obezbediti ne samo održavanje nego ako je to moguće, i povećanje zemljišne plodnosti na duži rok.

Zbog čega krmne i leguminozne biljke zauzimaju 30-50% plodorednih površina?
Očuvanje zemljišne plodnosti u sistemu biološkog ratarenja ostvaruje se resursima sa samog gazdinstva, a u tom smislu, veliki značaj pridaje se plodoredu i njegovoj fitosanitarnoj ulozi. U strukturi plodoreda krmne i leguminozne biljke zauzimaju 30-50% plodorednih površina što doprinosi čvršćoj vezi između ratarstva i stočarstva. Plodored u ovom sistemu doprinosi bilansu azota, suzbijanju korova, bolesti i štetočina, obezbeđenju stočne hrane i zajedno sa obradom zemljišta, stabilizaciji aktivnih materija. U ovakvim plodoredima sa visokim udelom trava i leguminoza ide se ka težnji „da se ne hrani biljka, već zemljište kao izvor života i biološki aktivna sredina“, jer se time obogaćuje zemljište organskom materijom, popravlja zemljišna struktura i zasniva režim ishrane biljaka.



Koja je osnovna svrha plodoreda?
Plodored ima višestruku vrednost, a njegovi osnovni zadaci su:
- održavanje plodnosti zemljišta, odnosno doprinos njegovoj strukturi, sadržaju azota i humusa;
- regulacija bolesti, štetočina i korova;
- smanjenje gubitka hraniva ispiranjem;
- sprečavanje i minimalizacija erozije.

Kakva su pravila kod plodoreda?
1. Kulture sa dubokim korenovim sistemom treba uzgajati nakon onih sa plitkim, kako bi se održala dobra struktura, prozračnost i oceditost zemljišta.
2. Menjati kulture koje proizvode malu i veliku biomasu korena – one sa velikom biomasom snabdevaju organizme zemljišta (travno-detelinske smeše).
3. Menjati kulture koje fiksiraju azot iz atmosfere sa onima koje ga troše. Na ovaj način će se obezbediti veliki deo potreba u azotu.
4. Gde god i kad god je moguće, treba primenjivati predsetvu, podsetvu, naknadnu setvu, međusetvu i zelenišno đubrenje, kako bi zemljište bilo stalno pod zelenim pokrivačem. Ovim se sprečava zakorovljenost, stvaranje pokorice, ispiranje hraniva, erozija, a poboljšava struktura zemljišta.
5. Menjati lisnate i korenaste kulture, žitarice, kako bi se smanjila zakorovljenost.
6. Gde god postoji opasnost od zaraze određenim biljnim bolestima ili štetočinama, treba izbegavati setvu ili sadnju kultura koje su na njih osetljive. Ovde treba poštovati pravila o minimalnom broju godina nakon kojih neka kultura može ponovo doći na isto mesto.
7. Treba upotrebljavati smešu kultura, odnosno različitih sorti iste kulture, kako bi se povećala genetska i ostala raznolikost.
8. Menjati prolećne i jesenje, odnosno jare i ozime kulture. Ovim se postiže bolja kontrola korova i raspored rada.

Primer plodoreda u povrtarstvu
- Prva grupa
vrste koje se obilno đubre stajnjakom (vrežaste vrste, kupusnjače, paradajz, paprika, plavi patlidžan, celer, praziluk, beli luk)
- Druga grupa
vrste sa manjim zahtevom za stajnjakom i često se gaje druge godine posle unošenja stajnjaka (korenaste vrste, crni luk, salata, spanać, rotkva, rotkvica)
- treća grupa
vrste koje obogaćuju zemljište azotom (grašak, boranija, pasulj, bob)




Treba izbegavati uvođenje u plodored jedne za drugom povrtarskih vrsta koje pripadaju istoj porodici zbog toga što one najčešće imaju iste neprijatelje – insekte i bolesti. To naročito važi za paradajz, plavi patlidžan i krompir, zatim za korenasto povrće (šargarepu, peršun, celer i paštrnak) kao i za krastavac.

Primer plodoreda u ratarstvu
Prva godina - (okopavine-kukuruz, krompir...)
Druga godina - (strna žita)
Treća godina - (jednododišnje i višegodišnje leguminoze)

Značaj gajenja međuuseva
Međuusev predstavlja usev koji pored glavne kulture, gajite u međurednom rastojanju vašeg voćnjaka, povrtnjaka... (npr. detelina, pasulj u voćnjaku). Pozitivni efekti saživota više useva su različiti:
- koristi se raspoloživi prostor na najbolji mogući način;
- smanjuju se troškovi đubrenja (gajenjem leguminoznih biljaka koje obogaćuju zemljište);
- čuva se zemljišna vlaga i sprečava se ispiranje hraniva;
- popravljaju se fizičke, hemijske i biološke osobine zemljišta;
- sprečava se erozija (gajenjem biljaka sa dubokim korenovim sistemom kao što je npr. lucerka);
- smanjuje se upotreba pesticida;
- utiče na očuvanje kvaliteta vode.

Da li treba redovno kositi travu u međurednom prostoru?
Travu treba redovno kositi da ne bi uzimala mnogo hraniva, ali treba je ostaviti npr. u voćnjaku da se ne bi iznosile organske materije sa tih površina.

Kako međuusev može da utiče na smanjenje erozije?
Usevi gustog sklopa štite zemljište od pljuskova i sprečavaju razbijanje zemljišnih agregata (zemljišne strukture).



Šta predstavlja združena setva useva i koje su njene prednosti?
Združivanje useva je jedan od dobrih alternativnih načina zaštite i očuvanja prirodnih resursa. Kao prednosti na strani ovakvih sistema navode se: povećana produkcija biomase i prinosa, bolje korišćenje raspoloživih resursa, manje štete od korova, bolesti i štetočina, veća stabilnost sistema, bolja i raznovrsnija ishrana ljudi i životinja, sigurniji prihodi ne samo u ratarstvu, već i u povrtarstvu.Kod nas se u proizvodnji često sreće združena setva kukuruza i pasulja, jarog ječma i crvene deteline, ovsa i grahorice, kukuruza i tikava itd.

Zašto su u povrtarskoj proizvodnji značajni “dobri i loši susedi”?
Osim opštih zahteva biljaka prema ekološkim uslovima (temperatura, svetlost, padavine, zemljište i dr.), biljke se gaje kao mešane vrste (red do reda ili različite vrste u redu) koje zajedno harmonično rastu. Korenske izlučevine ili mirisi jedne vrste mogu štititi drugu vrstu od bolesti i štetočina. Zato, treba obratiti pažnju prilikom setve ili sadnje koje su biljke dobri, a koje loši susedi.

Primer dobrih i loših suseda :
Vrsta - sa vrstama
Beli luk - Paradajz, cvekla, šargarepa, pasulj
Blitva - Rotkva, rotkvica, šargarepa, boranija
Crni luk - Crni luk, beli luk, krastavac
Krastavac - Crni luk, pasulj, celer, cvekla, salata
Krompir - Spanać, keleraba, boranija
Paradajz Spanać, celer, rotkvica, rotkva, salata

Vrsta - nemogući susedi
Krastavac - Rotkva, rotkvica
Krompir - Paradajz, celer, cvekla, grašak
Praziluk - Pasulj, cvekla, grašak, boranija
Crni luk - Boranija, pasulj
Paradajz - Krompir, grašak