STEVIA (Stevia rebaudiana Bertoni) je višegodišnji zeljasti grm iz porodice glavočika (Asteraceae), koji može narasti i do 1m u visinu. Listovi stevije su dugi oko 5 cm, a široki oko 2 cm.

U listovima stevije nalazi se osam različitih glikozida, a najznačajniji su steviozid i rebaudiozid A, koji se zavisno o načinu uzgoja i sorti nalaze u lišću u različitim procentima i o tome zavisi koliko će biti slatki. Količina steviozida se najčešće kreće u rasponu od 4-12%.

Sveže lišće stevije ima ugodan slatki ukus zbog glikozida, od kojih je najznačajniji steviozid, čiji je ekstrakt 200-300 puta slađi od šećera, dok je osušeno lišće stevije 30-40 puta slađe.

Poreklom iz Paragvaja, stevia se danas uzgaja u Brazilu, Urugvaju, centralnoj Americi, Izraelu, Tajlandu, Austgraliji, Japanu, Koreji i Kini.


Stevia je suptropska biljka koja formira veću količinu lišća u uslovima intenzivnog sunčevog svetla i viših temperatura. Dugo toplo proleće, leto i duga topla jesen pogoduje razvoju veće količine lišća. Kraći dani uslovljavaju pojavu intenzivne cvetanja. Prosek temperatura tokom uzgoja stevije kreće se 15-30 ° C. Temperature ispod 5 ° C zaustavljaju rast, a ispod 0 ° C stevia će biti značajno oštećena.


Stevia je višegodišnja biljka (4-5 godina), ali se u područjima oštre zime (kada temperatura može pasti i ispod -10 ° C mora zastrti (malčirati) da se njen (relativno plitki) koren ne bi smrzao.


Stevia je dosta tolerantna prema tipu tla, ali najbolji rezultati se postižu na peskovito-ilovastim zemljištima. Najvažnije je da tla budu ocedita i da se voda ne zadržava oko korena, jer može doći do truljenja. Na teškim zemljištima treba uneti dosta organske mase čime će se omogućiti dobar vodno-vazdušni režim u zoni korena. Stevia podnosi kiselost tla 4,5-7,5 rN, ali ne raste dobro na zaslanjenom zemljištima.


U sezoni pre sadnje potrebno je tlo duboko preorati uz predviđenu organsko đubrenje. U proleće pre sadnje treba tlo dobro usitniti, da bi se lakše postavio malč i pravilno formirale gredice.


Stevia ima relativno malu potrebu za hranivom u odnosu na druge povrtne kulture. Preporučuje se đubrenje od 20-40 t/ha stajnjaka i oko 60 kg/ha azota, 23 kg fosfora i 180 kg kalijuma čistih hraniva po hektaru. Folijarno đubrenje je moguće i biće u upotrebi najčešće od druge do četvrte godine uzgoja. Obično se koristi đubrivo NPK formulacije 06:24:24 ili adekvatno vodootporno organsko đubrivo u količini od 100 kg/ha sa startnom prihranom sporootapajućim azotom nakon sadnje u količini 60 kg/ha. U ekološkoj proizvodnji treba koristiti kvalitetni kompost ili specijalna organska đubriva sa sporo otpuštajućim azotom.


Stevia se može uzgajati iz semena ili iz reznica. Stevia se može umnožavati i kulturom tkiva, što zahteva posebne uslove i dodatna ulaganja. Koji od tih načina izabrati zavisi o finansijskim mogućnostima, odnosno logistici (zaštićeni prostori, laboratorije i sl). Seme se seje u zaštićenom prostoru u posebno pripremljeni supstrat, gde se mora održavati konstantna povoljna vlažnost i temperatura od 22-25 ° S. Nakon 50-tak dana se mala biljka stevije može (prepikirati) presaditi u kontejnere ili plastične saksije prečnika 10 cm.



U našim klimatskim uslovima biljke stevije se sade na otvorenom polovinom maja, kada prođe opasnost od pojave kasnog mraza. Razmaci sadnje zavise o mikro- klimatskih uslova, malčiranja i načina sadnje, a kreću se 80-100 cm x 20 cm, čime se postiže sklop od oko 5 biljaka/m2, odnosno 50.000 biljaka/ha.


Stevia se može saditi na ravno tlo ili na izdignutu leju 15cm visine i 60cm širine, razmak između redova treba biti 40 cm, a između biljaka oko 20 cm.


Stevia izuzetno loše podnosi korovske biljke (plitak koren), a primena herbicida nije dozvoljena u ekološkoj proizvodnji, već samo mehanička obrada. Stoga se preporučuje malčiranje tla upotrebom crno-bele PE folije.


Zbog plitkog korena steviju treba pažljivo navodnjavati. Na glinasto-ilovastim zemljištima malčiranim crnom PE folijom, u povoljnim uslovima, steviju treba zalivati samo kod sadnje, ili ako su baš izuzetno visoke temperature 1-2 puta nedeljno ako se vidi da biljka pati zbog nedostatka vode. Važno je naznačiti da se stevia ne sme previše navodnjavati da ne dođe do truljenja korena.


Zbog njenog slatkog ukusa štetočine nerado napadaju steviju, pa se ona čak sadi međuredno sa povrtnim biljkama, jer repelentno deluje na većinu insekata. Moguća je pojava nekih gljivičnih oboljenja (Septoria ili sl), ali ako je biljka u dobroj kondiciji većih oštećenja neće biti. Neposredno nakon sadnje treba obratiti pažnju na puževe, koji mogu napasti mlade biljke stevije. Sadnjom stevije u blizini šume mora se predvideti ograda od zečeva , srna i sličnih životinja.



Vreme berbe zavisi od lokacije, sorte i vremenskih uslova tokom sezone. Obično berba počinje 4 meseca nakon sadnje, znači početkom septembra, kada su biljke dostigle visinu od oko 70 cm. Skraćenje dnevnog svetla inicira cvetanje, a najveća količina steviozida je upravo pre pune cvatnje. Biljke se režu na oko 10 cm iznad tla, slažu se i spremaju za sušenje. Berba može biti jednokratna ili višekratna (biljke se odabiru u određenim intervalima - što važi za samo male uzgojne površine). U kontinentalnim uslovima mora se računati sa jednom pravom berbom, ali ako je duga i topla jesen može se još naknadno pobrati do 1/3 ukupnog prinosa. Berba se može produžiti do prvih naglih spuštanja temperature, nakon čega nema smisla više brati zbog lošeg kvaliteta lišća.


Odmah nakon berbe biljka se mora osušiti. Biljke se u toplim krajevima mogu priručno sušiti napolju, na mrežama (sitima), ili tako da se biljka obesi i suši poput duvana. Najbolje sušenje je svakako u sušarama gde se može tačno namestiti i kontrolisati potrebna predviđena temperatura i vlaga. Stevia se suši vrlo brzo, 24-48 sati na oko 50 ° S, važnije je da bude dobra cirkulacija toplog vazduha u sušari, nego visoka temperatura. Nakon sušenja (lišće se brže suši od stabljike), lišće se mehanički trešenjem vrlo lako skida sa stabljike. Lišće se nakon toga sprema na hladno i suvo mesto (važno je da se spreči naknadno vlaženje lišća), koje može dovesti do truljenja i propadanja lišća. Lišće se pakuje u plastične ili kartonske kutije gde je obezbeđena zaštita od vlage.


Zavisno od tehnologije uzgoja, prinosi se kreću 20-30 g suvog lišća/stabljici, odnosno 150 g/m2 u jednoj sezoni. Nakon 5-te godine u našim klimatskim uslovima, prinosi po biljci se smanjuju.





Doc.dr.sc. Bruno Novak